سوره بقره

بقره

< فاتحه - آل عمران >
شماره سوره	۲
جزء	۱ و ۲ و ۳
نزول
ترتیب نزول	۸۷
مکی/مدنی	مدنی
اطلاعات آماری
تعداد آیات	۲۸۶
تعداد کلمات	۶۱۵۶
تعداد حروف	۲۶۲۵۶

سوره بقره بزرگ‌ترین سوره قرآن، دومین سوره و از سوره‌‌های مدنی قرآن است که در جزء‌های اول، دوم و سوم جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام «بقره» به دلیل وجود داستان گاو بنی‌اسرائیل در آن است.

هدف عمده سوره بقره را هدایت انسان و اعلام این مسئله دانسته‌اند که انسان باید به همه آنچه خدا به وسیله پیامبرانش نازل کرده، ایمان بیاورد و تفاوتی میان رسولان او قائل نشود. سوره بقره را به لحاظ محتوا، سوره جامعی دانسته‌اند که هم از اصول عقاید سخن گفته و هم احکامِ مسائلِ عبادى، اجتماعى، سياسى و اقتصادى را مطرح کرده است. داستان آدم و فرشتگان، داستان‌هایی مربوط به بنی‌اسرائیل، داستان ابراهیم و زنده شدن مردگان و داستان طالوت و جالوت از جمله داستان‌ها و روایات تاریخی سوره بقره است.

آیة الکرسی، آیه آمن الرسول آیه قبله و بلندترین آیه قرآن (آیه ۲۸۲)، در سوره بقره قرار دارد. در روایتی از پیامبر(ص) آمده سورهٔ بقره بافضیلت‌ترین سوره قرآن و آیة الکرسی بافضیلت‌ترین آیه آن است.

معرفی

نام‌گذاری

نام سوره بقره (گاو ماده) از داستان گاو بنی‌اسرائیل (در آیات ۶۷ تا ۷۳) گرفته شده که قرآن در این داستان به «‌بهانه‌های بنی‌اسرائیل» پرداخته است. فُسْطاط القرآن، سَنام القرآن، سید القرآن و زهرا نام‌های دیگر سوره بقره هستند. سوره بقره و سوره آل عمران را با هم، زَهراوان نامیده‌اند. در روایتی امام علی علیه‌السلام از دو سوره بقره و سوره آل‌عمران به عنوان جمال القرآن یاد کرده است.

محل و ترتیب نزول

سوره بقره جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، هشتاد و هفتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، دومین سوره است و در جزء‌های اول، دوم و سوم قرآن جای دارد. سوره بقره بعد از سوره مطففین و قبل از سوره آل عمران، به عنوان اولین سوره‌ای دانسته شده که در مدینه بر پیامبر نازل شد.

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره بقره ۲۸۶ آیه، ۶۱۵۶ کلمه و ۲۶۲۵۶ حرف دارد. این سوره بزرگ‌‌ترین سورهٔ قرآن است و تقریبا ۲/۵ جزء قرآن را دربرمی‌گیرد. سوره بقره، اولین سوره از سوره‌های هفت‌گانه طوال و اولین سوره از سوره‌های ۲۹ گانه‌ مقطعات است که با حروف مقطعه «الم» آغاز شده است. بزرگ‌ترین کلمه «فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّـهُ» و بلندترین آیه قرآن (آیهٔ ۲۸۲) در این سوره هستند.

محتوا

علامه طباطبایی هدف عمدهٔ سورهٔ بقره را اعلام این مسئله می‌داند که انسان باید به همه آنچه خدا به وسیله پیامبرانش نازل کرده است، ایمان بیاورد و تفاوتی میان رسولان او قائل نشود. او انتقاد از کافران و منافقان و سرزنش اهل کتاب به جهت بدعت هایشان را از دیگر مطالب مهم سوره دانسته است.

سوره بقره را به لحاظ موضوعات مورد بحث، سوره جامعی دانسته‌اند که هم از اصول عقاید سخن گفته و هم احکام مسائل عبادى، اجتماعى، سياسى و اقتصادى را مطرح کرده است.
تفسیر نمونه مطالب سوره بقره را به صورت زیر خلاصه کرده است:

قصه‌ها و روایت‌های تاریخی

خداوند در سوره بقره به داستان‌ها و روایات تاریخی متعددی از جمله داستان آفرینش آدم، داستان‌هایی از قوم بنی‌اسرائیل، زنده شدن پرندگان به اشاره حضرت ابراهیم(ع) و داستان طالوت و جالوت اشاره کرده است.

• داستان آفرینش ‌آدم (پیامبر) : این داستان در آیات ۳۰ تا ۳۹ سوره بقره آمده است و افزون بر این در سوره‌های اعراف آیات۱۰-۲۷، حجر آیات ۲۶-۴۳، اسراء آیات ۶۱-۶۵ و طه آیات ۱۱۵-۱۲۴ به آن پرداخته شده است.
  • داستان شجره ممنوعه: آیه ۳۵ تا ۳۷
• داستان‌های بنی‌اسرائیل: از آیه ۴۰ تا ۶۶
  • نجات از فرعون: آیه ۴۹-۵۰
  • گوساله‌پرستی بنی‌اسرائیل : آیه ۵۱-۵۴ و نیز آیات ۹۲-۹۳
  • درخواست بنی‌اسرائیل برای رؤیت خدا: آیه ۵۵-۵۶
  • تبدیل کلمات: آیه ۵۸-۵۹
  • اعجاز دوازده چشمه: آیه ۶۰
  • درخواست غذاهای متعدد و بینوایی بنی‌اسرائیل: آیه ۶۱
  • میثاق بنی‌اسرائیل: آیه ۶۳-۶۴ و در آیات ۸۳-۸۵
  • نافرمانی در روز شنبه: آیه ۶۵-۶۶
  • داستان گاو بنی‌اسرائیل: از آیات ۶۷ تا ۷۴. این داستان تنها در سوره بقره ذکر شده است.
• داستان هاروت و ماروت: عبارت از نام دو فرشته‌ای است که در آیه ۱۰۲ به آنها اشاره شده و برای از بین بردن سحر جادوگران از جانب خدا ماموریت داشتند.
• ابتلاء ابراهیم و تولیت بازسازی کعبه: آیه ۱۲۴-۱۲۷
• تغییر قبله در زمان پیامبر: آیه ۱۴۲-۱۵۰
• داستان طالوت و جالوت: از آیات ۲۴۶ تا ۲۵۱
• محاجه ابراهیم درباره مرگ: آیه ۲۵۸
• مشاهده احیاء پرندگان کشته شده توسط حضرت ابراهیم: آیه ۲۶۰ (در روایت آمده است حضرت ابراهیم(ع) بر لاشه نهنگی گذشت که نیم آن در خشکی و نیم آن در دریا بود و جانوران دریا و خشکی از آن می‌‌خوردند. ابلیس به ابراهیم گفت خدا چگونه این اجزا را از شکم این همه جانور گرد می‌آورد و ابراهیم از خدا خواست تا چگونگی احیا مردگان را به او نشان دهد. ندا آمد مگر ایمان نداری؟ ابراهیم پاسخ داد ایمان دارم، ولی برای اطمینان دل و خلاص شدن از وسوسه شیطان، زنده شدن مردگان را به من بنما. پس خدا به او دستور داد که چند پرنده کشته بر سر چهار کوه بگذار و آنها را صدا کن تا زنده شدن آنها را به چشم ببینی.)
• داستان عزیر: آیه ۲۵۹

شأن نزول برخی آیات

درباره حدود هشتاد آیه از سوره بقره اسباب و شأن نزول‌هایی ذکر شده است. به برخی از شأن نزول‌های سوره بقره در ادامه اشاره می‌شود:

تمسخر مسلمانان توسط منافقان

ابن عباس نزول آیه ۱۴ سوره بقره «وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا إِلَىٰ شَيَاطِينِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ؛ و چون با کسانی که ایمان آورده‏‌اند برخورد کنند، می‏‌گویند: ایمان آوردیم و چون با شیطان‌های خود خلوت کنند، می‌‏گویند: در حقیقت ما با شماییم، ما فقط [آنان را] ریشخند می‏‌کنیم.‌» را درباره عبدالله بن ابی و یاران منافقش می‌داند؛ هنگامی که به عده‌ای از صحابه پیامبر(ص) برخوردند و با الفاظی آنان را مورد تعریف و تمجید قرار دادند، ولی در میان خود از آنان بیزاری می‌جستند و خود را مسخره کننده مسلمانان معرفی می‌کردند.

بهشتی بودن یاران مسیحی سلمان

آیه ۶۲: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَىٰ وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ؛ مسلماً کسانی که ایمان آوردند، و یهودی‌ها و نصرانی‌ها و صابئی‌ها هر کدامشان به خدا و روز قیامت ایمان آورند و کار شایسته انجام دهند، برای آنان نزد پروردگارشان پاداشی شایسته و مناسب است، و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین شوند.»

شیخ طوسی در مورد این آیه به نقل از سُدّی آورده این آیه درباره سلمان فارسى و ياران مسيحى او كه به وسيله آنها قبل از بعثت مسيحى شده بود، نازل گرديده و آن‌ها به او خبر داده بودند كه به زودى پيامبر اسلام مبعوث گشته و آنان در صورت درک محضر پیامبر به او ایمان خواهند آورد.

داستان گاو بنی‌اسرائیل

آیات ۶۷ تا ۷۳ سوره بقره، داستان معروف گاو بنی‌اسرائیل را بیان می‌کند. این آیات بهانه‌جویی‌های بنی‌اسرائیل را نشان داده و در پایان بر سنگ‌دلی‌ آنان تأکید کرده است. در تفسیر نمونه ماجرا اینگونه بیان شده که يكی از افراد بنى اسرائيل كشته مى‌‏شود و ميان قبايل بنى اسرائيل درباره اینکه چه کسی قاتل است، اختلاف و درگيری شکل مى‏‌گیرد. آنها برای داورى، نزد حضرت موسى(ع) مى‏‌روند و او با استمداد از پروردگار از طریق زدن عضو یک گاو ویژه به بدن مقتول، به گونهٔ اعجازآميزى زنده شده و قاتل خود را معرفی می‌کند. این کتاب قدرت بى‌‏پايان پروردگار، معاد و عدم‌سختگيری را از نکات آموزندهٔ این داستان دانسته است.

حلال شدن برخی احکام در شب‌های ماه رمضان

علی بن ابراهیم قمی با نقل روایتی از امام صادق(ع) آورده است که ابتدای اسلام عمل زناشویی از اول تا آخر ماه رمضان حرام بود و اگر کسی پیش از افطار خوابش می‌برد تا موقع افطار شب بعد نمی‌توانست غذا بخورد. بنابر نقل علی بن ابراهیم، در زمان جنگ احزاب یکی از اصحاب پیامبر که پیرمردی ضعیف بود موقع افطار خوابش برد و روز بعد در هنگام کندن خندق بیهوش شد و از طرفی برخی از مسلمانان در شب‌های ماه رمضان با زنان خود آمیزش می‌کردند؛ همین اتفاقات باعث شد آیه ۱۸۷ سوره بقره نازل شود و حکم قبلی را نسخ کند.

حرمت ازدواج با مشرکین

نزول آیه ۲۲۱ سوره بقره را درباره مردی به نام مرثد بن ابی مرثد غنوی دانسته‌اند که مردی شجاع و نیرومند بود و به دستور پیامبر(ص) به مکه رفت تا جمعی از مسلمانان که آنجا بودند را بیرون آورد. هنگامی که مرثد در مکه بود زنی به نام عناق به او اظهار علاقه کرد و خواست تا با او ازدواج کند ولی مرثد که مردی پایبند احکام بود، ازدواج با آن زن را منوط به اجازه رسول خدا دانست. وقتی در مدینه نزد پیامبر رسید و جریان را نقل کرد آیه ۲۲۱ مبنی بر منع ازدواج مشرکان با مسلمانان نازل شد.

آیات مشهور

آیات متعددی از سوره بقره از جمله آیه خلافت انسان، آیه الکرسی، آیه شراء، آیه استرجاع، آیه ابتلای ابراهیم و آیه آمن الرسول جزو آیات مشهور و نامدار این سوره شمرده شده است.

آیه خلافت انسان (۳۰)

آیه ۳۰ سوره بقره به اعلام خلافت انسان از جانب خداوند بر روی زمین و پرسش و پاسخ ملائکه با خدا درباره این خلافت پرداخته‌است. این آیه سرآغاز آیات ده‌گانه‌ای است که به بررسی جایگاه انسان در نظام آفرینش، ویژگی‌ها، استعدادها و قابلیت‌های او، بیان حقیقت و آثار خلافت و هبوط انسان به زمین می‌پردازد.

بر پایه آیه ۳۰ سوره بقره، زمانی که خداوند به فرشتگان خبر می‌دهد که قرار است در زمین جانشینی قرار دهد، فرشتگان چنين فهميده‌اند كه اين عمل باعث وقوع فساد و خونريزى در زمين می‌شود. بسیاری از مفسران چنین برداشت فرشتگان را به دلیل وجود موجوداتی پیشینی در زمین دانسته‌اند که در آنجا فساد به پا کرده بودند. مجمع البیان از ابن عباس و ابن مسعود نقل می‌کند که فرشتگان می‌دانستند حضرت آدم(ع) مرتکب گناه نمی‌شود، اما چون خدا به آنها گفته بود که برخی از فرزندان آدم در زمین فساد به پا می‌کنند، چنین سؤالی پرسیدند.
علامه طباطبایی علت این برداشت فرشتگان را به دلیل علم آنها به زمینی بودن انسان که ترکیبی از غضب و شهوت است، می‌داند.

آیه سحر (۱۰۲)

آیه ۱۰۲ این سوره به آیه سحر معروف است. این آیه به رواج سحر در میان یهودیان اشاره دارد و به اتهام ساحر بودن حضرت سلیمان و هاروت و ماروت پاسخ می‌دهد.

آیه نسخ (۱۰۶)

آیه نسخ به از بین رفتن حکم و اثر برخی از آیات خدا و جایگزین شدن آن با آیات دیگری اشاره دارد. به گفته مفسران آیات قرآن، مخلوقات خدا، انبیا و اولیای الهی و کتب آسمانی پیشین از مصادیق واژه آیت در آیه نسخ هستند. نسخ را فقط مربوط به احکام شرعی ندانسته‌اند؛ بلکه در امور تکوینی نیز آن را جاری می‌دانند. نسخ زمانی صورت می‌گیرد که مصلحت حکمی از احکام منقضی شده و بنا بر شرایط جدید نیاز به حکم دیگری وجود دارد.

این آیه را دلیل بر حاکمیت خداوند در احکام دانسته و اینکه او قادر به تشخیص مصالح بندگان است؛ بنابراین مؤمنان نباید به سخنان نابجای افراد مغرض گوش فرا دهند و در مسئله نسخ احکام دچار تردید گردند.

سبب نزول آیه نسخ را به دلیل طعنه مشرکان و یهودیان به پیامبر(ص) می‌دانند. آنان نسخ شدن برخی از دستورها و احکام یا تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه را دلیل تناقض در آرای پیامبر(ص) می‌دانستند و قرآن را نه کلام خدا بلکه کلام محمد معرفی می‌کردند؛ به همین دلیل آیه نسخ در رد ادعای آنان نازل شد.

آیه بدیع (۱۱۷)

در قرآن مجید تعبیر«بدیع السموات و الارض» در دو سوره بقره۱۱۷ وانعام ۱۰۱ آمده است. ولی در روایات و ادعیه، فراوان به بدیع و مُبدع بودن خداند تصریح و اشاره شده است.

علامه طباطبایی با استناد به روایتی از امام باقر(ع) بدیع بودن خداوند را به این معنا دانسته است که همه اشیا را به علم خود و بدون الگوی قبلی آفریده است. بر اساس این دیدگاه هیچ دو موجودی در جهان نیستند مگر اینکه میان آن دو تفاوت وجود دارد؛ بنابراین هر موجودی بدیع الوجود است یعنی بدون اینکه قبل از خودش نظیری داشته باشد وجود یافته در نتیجه خدا مُبدع و بدیع السموات و الارض است.

آیه ابتلای ابراهیم (۱۲۴)

آیه ۱۲۴ سوره بقره، به آیۀ ابتلاء معروف است. سابقه بحث از این آیه، به دوران امامان شیعه(ع) و تلاش اصحاب ائمه برای اثبات عصمت امام به وسیله این آیه برمی‌گردد. عالمان شیعه معتقدند آیه ابتلاء بر عصمت امام دلالت دارد و منظور از واژه امام در آن، مقامی غیر از نبوت و رسالت است. در مقابل، عالمان اهل سنت، مصداق‌هایی چون نبوت یا رسالت را برای واژه امام مطرح کرده‌اند.

آیه استرجاع (۱۵۶)

بخش پایانی آیه ۱۵۶ سوره بقره که به بازگشت انسان‌ها به سوی خدا اشاره دارد، به آیه استرجاع معروف است. این آیه صابران را کسانی معرفی می‌کند که در مصیبت‌ها می‌گویند: «ما از آنِ خدا هستیم و به سوی او باز می‌گردیم.» مسلمانان بنا بر این آیه و توصیۀ روایات، در مصیبت‌ها آن را تلاوت می‌کنند. در تفسیر مجمع البیان از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس در مصیبت‌ها آیه استرجاع را بخواند، اهل بهشت است.

آیه استجابت دعا (۱۸۶)

این آیه را به چند دلیل نشانه اهتمام خدا بر استجابت دعا دانسته‌اند.

• اساس گفتار بر متکلم وحده بودن است؛
• تعبیر عبادی (بندگانم) آورده نه مردم؛
• بدون واسطه سخن گفته؛
• تاکید بر نزدیک بودن خدا به بندگان؛
• وعده اجابت را به دعاکردن منوط کرده است.

علامه طباطبایی با برشمردن نکات هفتگانه در این آیه، آن را شامل ظریف ترین و زیباترین اسلوب می‌داند وآن را آیه ای منحصربه فرد در قرآن دانسته است.

آیه شراء (۲۰۷)

به آیه ۲۰۷ سوره بقره، آیهٔ شراء یا اشتراء، می‌گویند. در این آیه کسی که جانش را برای طلب خشنودی خدا می‏‌فروشد، ستوده شده است. مفسران مسلمان درباره شأن نزول این آیه، بسیار بحث کرده‌اند. عالمان شیعه و برخی از عالمان اهل سنت، معتقدند شأن نزول این آیه، امام علی (ع) و ماجرای لیلة المبیت است.علامه طباطبایی در توجیه ارتباط فراز اول آیه (وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّـهِ) با فراز پایانی‌اش( وَاللَّـهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ)گفته که وجود انسانی که از جان خود در راه رضای خدا درمی‌گذرد و جز به دست آوردن رضاى خداى تعالى هیچ هدفى را دنبال نمی‌کند و با رفتارش امر دین و دنیا را اصلاح مى کند ، و به وسیله او حق احقاق و زندگانی انسان‌ها پاکیزه مى شود، و بشر از برکات اسلام او برخوردار می‌گردد. روشن است که وجود چنین فردى در میان انسان‌ها خود رأفتى است از خداى سبحان به بندگانش و اگر مردانى داراى این صفات بین مردم و در مقابل آن دسته دیگر از مردان منافق و مفسده جو وجود نداشتند، ارکان دین منهدم مى شد، و در بنیان اصلاح و رشاد سنگى روى سنگ قرار نمى‌گرفت.

آیةالکرسی (۲۵۵)

آیةالکرسی در میان مسلمانان شهرت زیادی دارد و مورد توجه و تعظیم آنان بوده است. اين‌ آيه‌ در زمان‌ پیامبر اکرم(ص‌) نيز به‌ آيةالكرسى‌ معروف‌ بوده‌ و پيامبر(ص) آن را باعظمت‌‌ترين‌ آیه قرآن‌، نامیده است‌. اهل بیت (ع) نیز در روایات متعددی درباره اهمیت آیةالکرسی و تفسیر آن سخن گفته‌اند. علامه طباطبایی دلیل عظمت آيةالكرسى‌ را شامل‌ بودن آن بر مطالب دقیقی درباره توحیدِ خالص و قیمومیت مطلق خدا می‌داند و معتقد است به‌ جز اسماء ذات خدا، همه اسماء حُسنای او، به قیمومیت او برمی‌گردد.

برای واژه «کرسی»، معانی مختلفی همچون قلمرو حکومت، منطقه نفوذ علم و موجودی گسترده‌تر از آسمان و زمین گفته شده است. بر طبق حدیثی از امام صادق(ع)، «کرسی» علم اختصاصی خداوند است که هیچ یک از پیامبران و فرستادگان و حجت‌هایش را بر آن آگاه نکرده است.

آیه عدم اکراه در دین (۲۵۶)

آیه ۲۵۶ سوره بقره را نشان بر اجباری نبودن پذیریش دین به ویژه دین اسلام بر کافران، مشرکان و دیگران دانسته‌اند؛ چراکه مسیر حق از باطل روشن شده است. این آیه همچنین برای سخن و عمل اجباری هیچ ارزش دنیوی و اخروی از نظر شریعت قائل نیست.

درباره سبب نزول این آیه گفته‌اند یکی از اصحاب پیامبر(ص) از او خواست، دو پسرش را که مسیحی شده بودند، به دین اسلام برگرداند. در پاسخ به این درخواست، آيه ۲۵۶ سوره بقره نازل شد که ایمان‌آوردن به دین اجباری نيست. به نوشته مکارم شیرازی در تفسیر نمونه، اين آيه نشان می‌دهد که دین اسلام با اجبار و زور شمشير و قدرت نظامى پيش نرفته است. به گفته وی، به علت آنکه آیه قبل، از عقاید بنیادین دین، مانند توحید و صفات خدا سخن می‌گوید و این عقاید با عقل قابل استدلال است، از این آیه می‌توان نتیجه گرفت که دین نیازی به اجبار ندارد.
علامه طباطبایی این احتمال را داده که ممکن است منظور از اکراه در آیه، اجبار تکوینی(تکوین به معنای ایجاد چیزی در خارج از ذهن است) باشد؛ یعنی از آنجا که ایمان‌آوردن، امری درونی و قلبی است، امکان اجبار در خصوص آن وجود ندارد.

آیه انفاق (۲۷۴)

این آیه درباره انفاق و کیفیت انجام آن نازل شده است. مفسران شأن نزول آیه را در مورد امام علی(ع) دانسته‌اند. امیرمؤمنان چهار درهم خود را یکی در شب و یکی را در روز و دو درهم دیگر را یکی آشکارا و دیگری را در نهان انفاق کرد. این آیه شامل تمام کسانی که این‌گونه به انفاق بپردازند، می‌شود.

آیه آمن الرسول (۲۸۵)

آیات آمَنَ الرّسول مشهور به آیه آمن الرسول، آیات ۲۸۵ و ۲۸۶ سوره بقره است. ایمان به خدا، تصدیق پیامبران، اعتقاد به معاد، رعایت حق عبادت خدا، ایمان قلبی و اطاعت عملی مؤمنین، آمرزش خدا، عدم تکلیف بندگان فراتر از میزان قدرت آن‌ها و آسان بودن دین اسلام از مسائل مورد اشاره در این دو آیه است.

دیگر آیات مشهور

آیات دیگری از سوره بقره را نیز می‌توان به عنوان آیات مشهور و نامدار معرفی کرد. آیه ۲۳ درباره تحدی قرآن با مخالفان، آیه ۱۱۲ درباره تسلیم خالصانه در برابر خدا، آیه ۱۱۵ مبنی بر حضور خدا در مشرق و مغرب (لله المشرق و المغرب)، آیه ۱۵۵ درباره امتحان و آزمایش صابران (ولنبلونکم بشی من الخوف و الجوع...)، آیه ۱۵۹ با نام آیه کتمان، آیه ۱۷۷ با نام آیه بر درباره ماهیت بر و نیکویی (لیس البر ان تولوا وجوهکم)، آیه ۲۰۱ دربردارنده ذکر قنوت، آیه ۲۰۸ با نام آیه سلم، آیه ۲۱۳ درباره امت واحده (کان الناس امة واحدة...)، آیه ۲۳۴ با نام آیه تربص، آیه ۲۳۸ درباره اهمیت حفظ اوقات نماز (حافظوا علی الصلوات ...) و آیه ۲۶۹ درباره اعطای حکمت توسط خدا(یوتی الحکمة من یشاء ...) از جمله این آیات است.

آیات الاحکام

فقها از برخی آیات سوره بقره برای استنباط احکام فقهی استفاده کرده‌اند. آیاتی که یا حکم شرعی در آن وجود دارد یا در فرآیند استنباط احکام مورد استفاده قرار می‌گیرند، آیات الاحکام خوانده می‌شود. در جدول زیر به برخی از آیات الاحکام سوره بقره اشاره شده است:

آیه	متن	باب	موضوع
۲۱	يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ	عبادات	وجوب عبادت بر تمام انسان‌ها
۲۷	الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّـهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ	نذر، عهد و قسم	حرمت و عاقبت نقض عهد
۲۹	هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا	اطعمه و اشربه	اصالت اباحه و حلیت همه اشیاء غیرمفسد
۴۳	وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ	نماز و زکات	وجوب اقامه نماز و پرداخت زکات
۱۱۴	وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَاجِدَ اللَّـهِ أَن يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ...	نماز	حرمت ایجاد مانع برای اقامه نماز در مساجد
۱۲۴	وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا...	نماز	عدالت امام جماعت و...
۱۲۵	وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا...	حج	تشریع حج، نماز طواف و ...
۱۴۰	وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ...	شهادت	حرمت کتمان شهادت
‍۱۴۴	قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا...‏	نماز	قبله و احکام آن
۱۵۸	إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَائِرِ اللَّـهِ...	حج	سعی صفا و مروه
۱۶۸	يا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلالاً طَيِّبا...	اطعمه و اشربه	اصالت حلیت همه اشیاء غیرمفسد
۱۷۰	...أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ	تقلید	عدم جواز تقلید از غیر مجتهد و اهل نظر
۱۷۲	يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ...	اطعمه و اشربه	اصالت حلیت همه اشیاء غیرمفسد
۱۷۳	إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنزِيرِ...	صید و ذباحه	حرمت میته، خون، گوشت خوک، غیرمذکی و...
۱۷۷	وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا	نذر، عهد و قسم	لزوم وفای به عهد
۱۷۸-۱۷۹	كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنثَىٰ بِالْأُنثَىٰ...	حدود و دیات	تشریع قصاص و اقسام آن
۱۸۰	كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ...	وصیت	وجوب نوشتن وصیت برای خویشان نزدیک
۱۸۲	فَمَنْ خَافَ مِن مُّوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَيْنَهُمْ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ...	وصیت	نیکو بودن برقراری صلح میان متخاصمان
۱۸۳- ۱۸۵	يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ...	روزه	تشریع روزه برای مسلمانان و بیان برخی احکام آن
۱۸۷	أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِكُمْ...	روزه	احکام روزه
۱۸۸	وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُم بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ...	متاجر	حرمت اکل مال به باطل
۱۹۰- ۱۹۱	وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّـهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا...	جهاد	تشریع جهاد و رعایت عدالت در جهاد
۱۹۴	...فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ...	حدود و دیات	رعایت مثلیت در قصاص
۱۹۶	وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّـهِ...	حج	بیان برخی اعمال حج و عمره
۱۹۸	... فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّـهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ...	حج	وقوف به سرزمین مشعرالحرام
۲۰۳	وَاذْكُرُوا اللَّـهَ فِي أَيَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ...	حج	اعمال ایام تشریق
۲۱۷	يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ ۖ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ...	جهاد	احکام ماه‌های حرام
۲۲۱	وَلَا تَنكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّىٰ يُؤْمِنَّ...	نکاح	حرمت ازدواج با مشرکان
۲۲۲	وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ ۖ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ...	طهارت و نجاست	احکام حیض
۲۲۳	نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ...	نکاح	روابط زناشویی
‍۲۲۴-۲۲۵	وَلَا تَجْعَلُوا اللَّـهَ عُرْضَةً لِّأَيْمَانِكُمْ...	نذر و عهد و قسم	نهی از سوگند لغو
۲۲۶-۲۲۷	لِّلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِن نِّسَائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ ۖ...	طلاق	ایلاء و احکام آن
۲۲۸	وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ...	طلاق	عده طلاق
۲۲۹- ۲۳۲	الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ ۖ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ...	طلاق	احکام طلاق
۲۳۳	وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ...	نکاح	احکام رضاع، وجوب شیردهی به کودک
۲۳۴	وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا...	نکاح	عده وفات
۲۳۵	وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا عَرَّضْتُم بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاءِ...	نکاح	خواستگاری
۲۳۶-۲۳۷	لَّا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِن طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ...	طلاق	احکام طلاق بدون برقراری روابط زناشویی
‍۲۳۸	حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَىٰ...	نماز	حفظ اوقات نماز
۲۴۰	وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِّأَزْوَاجِهِم...	وصیت	وصیت برای همسر
۲۴۵	مَّن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّـهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً...	قرض	اهمیت و نیکو بودن قرض
۲۶۴	يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ...	قرض	ابطال ثواب قرض
۲۷۰	وَمَا أَنفَقْتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُم مِّن نَّذْرٍ...	نذر و عهد و قسم	لزوم وفای به نذر
۲۷۵- ۲۷۶	الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ...	بیع	حرمت ربا
۲۷۸- ۲۸۰	يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّـهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا...	بیع	احکام ربا
۲۸۲- ۲۸۳	يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيْنٍ إِلَىٰ أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاكْتُبُوهُ...	قرض	نوشتن و شاهد گرفتن بر قرارداد قرض
۲۸۳	... فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُم بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ...	امانت	بازگرداندن امانت

فضیلت و خواص

بر طبق روایتی از مجمع البیان، پیامبر(ص) سورهٔ بقره را با فضیلت‌ترین سوره قرآن و آیةالکرسی را بافضیلت‌ترین آیهٔ سوره بقره، معرفی کرده است. افضليت اين سوره را، به جهت جامعيت آن و افضلیت آيةالكرسى به جهت محتواى توحيدى آن محتمل دانسته‌اند.

در خواص این سوره از امام سجاد(ع) به نقل از پیامبر(ص) آمده، كسى كه چهار آيه از آغاز سوره بقره و آيةالكرسى‌ و دو آيهٔ بعد از آن و سه آیهٔ آخر سوره را بخواند، در جان و مالش ناخوش‏ايندى نمی‌بیند و شيطان به او نزدیک نمی‌‏شود و قرآن را فراموش نمی‌کند.

متن و ترجمه سوره

سوره پیشین: سوره فاتحه	سوره بقره سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی	سوره پسین: سوره آل عمران
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس

پانویس

منابع

پیوند به بیرون